Kigali en Memorial

dag 2
Gooooodmorning! Om kwart voor 7 zijn Fleur en ik al wakker. In de nacht ben ik ook een paar keer wakker geweest omdat er mannen langslopen die hard praten. Ik werd er bang van, zeker als ik hoor dat er met gestommel een deur opengemaakt wordt. Na een half uur schrikachtig zijn de geluiden weg en val ik met mn cameratas in mn armen in slaap. Het kussen was hard maar goed en het matras erg zacht maar ook wel goed. Er lag een deken op het bed, maar die was zo zwaar dat ik die maar meteen in een hoek had gegooid. De lakenzak was prima om onder te slapen en de klamboe geeft een beschut gevoel.

Als ik m’n ogen open doe zie ik eerst Fleur naar buiten kijken: “Hoe ziet het eruit?” vraag ik haar. Ze is niet super enthousiast. “heiig en veel platte daken”. Hm, ik word wel nieuwsgierig en kijk ook. Het is heel oranje buiten. We zitten een arme wijk in Kigali, dus het is niet goed ontwikkeld.
De zon is allang op en het is al levendig buiten. We lopen samen even in onze pyjama’s en maken meteen al vrienden. Een man knoopt een gesprek met ons aan. Heel aardig. Umakosa! (bedankt!) Even later komt Lydia naar buiten en die vertelt ons dat die pratende mensen die we ’s nachts hoorden (Fleur hoorde ze ook), bewakers waren. Dat is wel een geruststelling voor de komende nachten hier. Lydia: “Je kan jullie ook niet alleen laten he, na twee minuten al aan het flirten”. Inmiddels is het pas half 8 en we hebben honger dus we eten een koekje. Het ontbijt is pas om 9 uur gepland.

Na wat tijdsoverbruggende activiteiten is het om 9 uur eindelijk tijd voor ontbijt! Er is brood met boter en jam, pap, thee en honing, omeletten en fruit! Ik vind het weer allemaal lekker dus ik neem een boterham met jam, een boterham met omelet, een stuk watermeloen, paar stukken ananas en… passievlucht! Het is heel gezellig samen. We bespreken de plannen voor de komende dag en dan hebben we even wat tijd voor onszelf om te lezen/dagboeken/foto’s maken en de liedjes te oefenen.

we hebben na het ontbijt nog weer tot 13 uur voor onszelf en dat is eigenlijk best wel lang… er is niet veel mogelijkheid om op het terrein te vermaken. De wifi zou het moeten doen maar helaas is dit niet echt het geval dus na een uur prutsen en geïrriteerd raken geef ik het op en vermaken we ons nog een beetje met bloggen, lezen, muziek luisteren en slapen. De temperatuur is de hele dag super aangenaam. het is bewolkt, dus de zon breekt niet door wat ervoor zorgt dat we helemaal niet zweten. Heel handig

Na de lunch om 13 (bestaande uit avocado, sinaasappel, rijst, tomatensaus, bonen en half-gare groenten) is het even later, om 14 uur, eindelijk tijd om wat te gaan doen. Lydia en Gerlinda en Elize waren even naar de supermarkt voor wat kleine dingetjes (zoals wc papier en een internetkaart) en zij hebben toen meteen ook het geld gewisseld. Iedereen 50 euro naar 48.000 frank.

We willen eerst met zn allen in de jeep, maar dit past niet, en blijkt ook te gevaarlijk te zijn. Beetje onzin, want het hele verkeer is hier gevaarlijk, er zijn geen gordels want die zijn eruit gehaald en bij de andere auto zijn ze kapot en iedereen rijdt als een idioot. Toch splitsen we weer op en na eenminuut of 20 komen we aan bij het memorial. Onze tassen worden gecontroleerd en een soort metaaldetector kijkt of we niks gevaarlijks bij hebben.

De toegang tot het museum, de begraafplaats/memorial en archief zijn gratis, maar foto’s maken kost 15 euro per camera. we ‘kopen’ dus het recht voor 1 camera, die van Fleur.
Het KGM (Kigali Genocide Memorial) begint met een korte film waarin slachtoffers vertellen wie hen ontvallen zijn en wat ze hebben meegemaakt. Een stel wat voor ons zit begint al te huilen, en dan is dit nog maar het begin van alle beelden/verhalen.
Het museum zelf is heel erg interessant. Het heeft meerdere gedeelten, waarbij het gedeelte op de begane grond eerst een soort tijdlijn geeft vanaf 1895 ongeveer. Welke prime minister aan de macht was, hoe het ging met Duitsland en België die de macht hadden over Rwanda en wat er gebeurde toen ze in 1961 onafhankelijk werden. Het is heel erg veel tekst en af en toe een filmpje. De Engelse tekst staat helemaal onderaan, wat niet heel erg handig is.

Er komen heel erg veel emoties en indrukken op me af. Al heel snel gaat de rest van de groep verder en blijf ik met Artse en Cynthia achter en dat is fijn, want zo kunnen we rustig alles lezen en samen bespreken. Er zijn een aantal dingen die een hele diepe indruk op me achterlaten. zo is er bijvoorbeeld een verhaal over een stadion waar mensen naartoe vluchtten. Ze dachten dat ze daar veilig waren maar na een aantal uur komen de moordenaars en ze slachten iedereen af. machettes, geweren en alles erbij. Er vloeit zoveel bloed… Maar… ergens in deze gruweldaden zat ook een stukje van hoop. Mensen gaan elkaar dopen in het bloed dat vloeit. Gruwelijk, maar het raakte me echt dat mensen die zó dicht bij de dood zijn, toch nog hoop kunnen halen uit hun geloof. Ze hielden vast aan de liefde van God, ondanks dat er geen enkele mogelijkheid is dat je zelf nog gelooft in het paradijs van God.

Het is bizar om de verhalen te lezen van nabestaanden. mensen die alles zijn kwijtgeraakt. Mensen die zijn bedrogen door vrienden, buren en soms zelfs door eigen familie. Hun vertrouwen is zo enorm geschaad dat ik me afvraag of deze Rwandezen ooit nog echt vertrouwen kunnen hebben in de mensen om hen heen. Als iemand elke dag bij je over de vloer komt en dan ineens voor je ogen je kinderen en man vermoordt.., dat kun je je toch niet voorstellen?

Na een tijdje loop ik in m’n eentje door het museum en omdat er weinig mensen zijn, is het heel fijn om even alleen te zijn met m’n gedachten omdat het heel belangrijk voelt om aandacht aan deze gebeurtenis te besteden en er met m’n volle concentratie in te leven in de verhalen die ik hoor, lees en zie. Na alle informatie over voor, tijdens en na de genocide kom ik in een ruimte met uitspraken. één hiervan zette me enorm aan het denken:
‘when they said “never again”, after the Holocaust, was it meant for some people and not for others?’
Dit kwam echt even binnen, want je beseft niet dat er na 1945 nog zoveel meer gebeurd is wat in heel veel opzichten ontzettend te vergelijken is met wat er in Duitsland gebeurde. Cambodja, de Balkan en dus Rwanda.

Ik word zo mogelijk nog stiller wanneer ik een kamer betreed waar duizenden foto’s hangen van kinderen die in de genocide zijn omgekomen. Nabestaanden hebben die foto’s uit eigen archief afgestaan, waarbij het soms de enige foto was die ze hadden. Er wordt gezicht gegeven aan al die levens die nooit een toekomst mochten gaan hebben.
De kamer erna is gevuld met schedels en beenderen. Het klinkt waarschijnlijk heel naar, maar er heerst een soort rust naar mijn idee. Deze mensen hebben heel veel meegemaakt maar ze liggen hier nu en ze krijgen respect. Heel veel schedels hebben kogelgaten of zijn gebarsten door het leed wat ze te verduren kregen.
De kamer erna is gevuld met kleding die gevonden is in de massagraven. Dit doet mij een stuk minder, maar iemand uit de groep vond dit de meest indrukwekkende plek van de memorial omdat het voor haar leek alsof de mensen zo uit hun kleren gestapt waren; het leek voor haar zo echt.

Iets na 18 uur komen we terug op onze accommodatie, isano. het is al bijna helemaal donker. We hebben een uurtje voor onszelf. In dit uur proberen mensen te douchen maar helaas werkt dat niet want het water is afgesloten. Elize en ik hebben erg gelachen om het protest wat uit de “badkamer” kwam. met een klein laagje lauwwarm water heeft Fleur uiteindelijk “gedoucht”. hopelijk vanavond weer water. We hebben ook nog Herman, een salamander/hagedis gered uit de douchebak. Hij kon er niet meer uit 
We eten samen drop en stroopwafels. Oh, how we miss The Netherlands 

Het eten bestond vanavond uit gebakken aardappeltjes, blokjes groente, spagetti, pompoen en ananas. we krijgen ook bij lunch&ontbijt lekkere soorten Fanta te drinken.
Na het eten steken we de kaars aan, luisteren we een lied over vergeving en genezing wat Gerlinda uitgezocht heeft. Daarna nemen we de kaars mee en luisteren we naar een nieuw verhaal uit het boek wat we van Aartje en Kasper en Robert gekregen hebben. Dit keer over iemand uit Uganda. Het is weer een inspirerend verhaal.
Gerlinda heeft al s reflectiemoment van vandaag bedacht om allemaal 10 minuten stil te zijn om na te denken over de afgelopen dag. We hebben voor het eerst Afrika bij licht gezien, de memorial gezien en heel veel indrukken van de stad gekregen. Na 10 minuten mag iemand die da wil een soort totem pakken en die mag dan iets delen over wat hij/zij mooi, spannend, indrukwekkend, heftig, leuk etc vond. Heel mooi om te horen hoe iedereen dingen ervaren heeft en dingen opmerkt die ik zelf nog niet echt opgemerkt had.
Tamar noemt bijvoorbeeld dat ze heel erg de indruk krijgt dat iedereen eroverheen is, omdat je in het dagelijks leven er niks meer van terugziet. in 22 jaar is de stad en het land zo omhooggeklommen dat niks in de stad, behalve het memorial zelf, nog laat zien wat hier allemaal is gebeurd.

Nadat we alles even besproken hebben, gaan we naar onze kamers om te douchen, (hij deed het wel! warm water!) en op tijd te gaan slapen. Douche was echt heerlijk, er kwam zoveel stof van mn lichaam! Morgen om half 8 op en om half 9 weg; bezoek aan het eerste project, spannend!